لبخند هنرهای چندهزار ساله به مسافران بهاری مازندران

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در گوشه و کنار مازندران هنرهای قدیمی و صنایع دستی با قدمت چند هزار ساله با همت و تلاش مردان و زنان به رنج خوگرفته ای همچنان رواج دارد و برخی از این دست ساخته‌ها در قالب نمایشگاه‌های نوروزی به معرض فروش و نمایش گذاشته شده است.

جاجیم، گلیم، نمد، لاک تراشی، دست ساخته‌های چوبی وداری، حصیر و غیره از جمله صنایع دستی مازندران است که ریشه در فرهنگ و هنر منطقه دارد.

جارو بافی

جارو یا سازه یا شاجه (به گویش مازنی)، از گیاهی بومی به نام ارزن ساخته می‌شود. در بعضی از مناطق استان مازندران، این گیاه کشت و برداشت می‌شود و پس از خشک شدن، به صورت دستی بافته می‌شود.

بافندگان جارو با دقت ساقه‌های گیاه ارزن را در کنار هم قرار می‌دهند و برای دسته جارو، از سیم‌هایی باریک و ظریف استفاده می‌کنند، همچنین از نخ‌های پلاستیکی رنگارنگ در قسمت تاج، بهره می‌گیرند.

به دلیل توسعه شالیزارها و باغ‌های مرکبات، کشت گیاه ارزن در استان مازندران کاهش پیدا کرده است. کم کم با تولید جاروهای برقی و رواج پیدا کردن آنها، استفاده از جاروهای دستی کاهش یافت. تنها منطقه استان مازندران که هم اکنون خرید و فروش جاروهای دستی در آن رواج دارد، امیرکلای بابل می‌باشد. شغل و پیشه اصلی مردان در امیرکلای بابل، خرید و فروش و جاروبندی است، همچنین اغلب زنان در امیر کلاً، برای کسب درآمد، جارو می‌بافند و به عمده فروشان این صنف می‌فروشند.

برخی بر این باورند که جاروبافی در امیر کلاً، به دوران زندیه باز می‌گردد و در آن زمان، از جارو برای تزئین حسینیه‌ها و امام زاده‌ها استفاده می‌شد.

گالی بافی

گالی‌بافی «حصیربافی» در روستاهای مازندران پیشه‌ای خانگی و عادی بود و در تمام خانه‌ها رواج داشت، اما امروز کمتر خانه‌ای بوی حصیر و ساز و برگش را می‌دهد و کمتر کسی دست بر تار و پود حصیر می‌بندد. هنر گالی بافی «حصیربافی» که شامل بافتن رشته‌های گیاه گالی به یکدیگر است. از آن محصولات بسیار متنوعی چون سبد، زنبیل، کلاه، فرش، زیرانداز، پرده‌های حصیری، کیف، سفره، گلدان و غیره تولید می‌شود.

روستای درزیکلا آخوندی پایین از توابع شهرستان بابل، کاندیدا روستای ملی گالی بافی است و اکثریت ساکنین این روستا به این حرفه مسلط و جزو مشاغل خانگی آنها محسوب می‌شود که این هنر را از پدرانشان به ارث بردند.

نمدمالی

نمدمالی از هنرهای قدیمی و پرپیشینه مازندران است که قدمتی چند صدساله دارد و اکنون در برخی نواحی استان از جمله رامسر رواج دارد، این هنر از مشاغل سنتی بسیار قدیمی است که در آن با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت، موجب درهم تنیده شدن الیاف پشمی می‌شوند و محصول نهایی که به آن نمد گفته می‌شود به عنوان زیراندازی محکم و با دوام مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما این هنر کهن در مازندران رو به فراموشی است.

نمد، زیراندازی سنتی با قدمتی است. ماده اصلی نمد، پشم گوسفند به رنگ‌های طبیعی سفید، قهوه‌ای، سیاه و یا ترکیبی از آنها برای زمینه و مقداری پشم رنگ شده است که در سال‌های نه چندان دور مورد استفاده خانواده‌ها قرار می‌گرفت.

جوراب بافی

روستاهای سوادکوه میراث دار هنرهای دستی و بومی است که درگذر زمان رو به فراموشی رفته است. بافته‌های روستایی ازجمله جوراب بافی، هنر کاربردی و قدیمی این مناطق است.

صنایع دستی از دیرباز در میان اقوام مختلف علاوه بر، برطرف کردن نیازهای اولیه مردم آن حاصل تلفیق روح و خلاقیت سازندگان با عناصر طبیعی آن ناحیه بوده و هست. از جمله صنایع دستی پشمین مورد توجه کوهستان‌ها که قدیمی‌ترین آن در طبرستان یافت شده و هنوز هم در میانشان رایج بوده، جوراب بافی است که اگر در ترویج بافت آن و آموزش آن به نسل‌های جوان اقدامی نشود به فراموشی سپرده خواهد شد.

شرایط جوی مساعد برای کشت الیاف، کتان، کنف و پرورش دام و در نتیجه برداشت پشم فراوان و نیاز مردم به دست بافت‌های گرم باعث ادامه حیات این هنر سنتی در منطقه سوادکوه شده است.

لاک تراشی

لاک تراشی که با زبان مازندرانی به آن "چو تراشی" (تراشیدن چوب درخت) گفته می‌شود در برخی مناطق مازندران رواج دارد و نفس این هنر دستی به شماره افتاده است. لاک تراشی با بیش از ۱۰ هزار سال قدمت هنری جز هنرهای اصلی مازندران محسوب می‌شود، لاک تراشی سالیان سال همچنان از اجزای اصلی آشپزخانه و زینت بخش خانه مردم این دیار می‌باشد.

لاک تراشی شامل ساخت مصنوعات چوبی بوده که سازنده آن با خلاقیت و توانمندی خود نقش و نگاری زیبا روی آن می‌نهد. ظروفی همچون کچه (قاشق)، برنج شور (کاسه گرد و بزرگ)، کت را (کف گیر)، پلاکر (جهت ریختن برنج پخته شده)، دونه پاج (دیس گرد برای تمیز کردن برنج)، خردخار (کاسه)، لاک (تشت)، جوله-کلز (وسیله‌ای است برای برداشتن شیر و دوغ)، انواع سینی و خیلی از وسایل دیگر بوده که مصارف آن در آشپزخانه است.

تلم، صندوقچه، صندوق بزرگ‌، کمدهای دیواری، گهواره، فانوس، وسایل صنعت بافندگی هم از جمله مواردی است که به صورت چوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

امروز این هنر به خاطر تولیدات وسایل صنعتی همچون پلاستیکی و فلزی و به عنوان استفاده رایج کدبانوها قرار گرفته در حال حاضر بیشتر به سمت تزئینی و زینت بخش خانه سوق داده شده است. امروزه بیشترین هنر لاک تراشی توسط افراد سن به بالا انجام می‌گیرد و این خطر بزرگی است که رو به انقراض می‌رود.

به باور صاحبنظران با بها دادن به این هنر و امکانات و شرایط‌های مساعدی که برای جوانان می‌توان ایجاد کرد تا این هنر زیبا و پر کاربرد که هنر و فرهنگ مازندران می‌باشد حفظ بماند.

آنچه از مادران و گذشتگان ما به عنوان هنر صنایع دستی اعم از جاجیم بافی، پتو بافی، شمد بافی، لوون (چادرشب)، سفره بافی و … به عنوان هنر، کار و درآمد به ارث رسیده، رو به فراموشی است.

زمانی در روستای های مازندران از جمله بندپی شرقی صنایع دستی به عنوان هنر و منبع درآمد بوده اما اکنون به تعداد انگشتان یک دست هم در منطقه بندپی شرقی انجام نمی‌شود.

یکی از بازماندگان این هنر با توجه به کهولت سن که همچنان به این حرفه مشغول می‌باشد، از فروش صنایع دستی (لوون و سفره …) راضی بوده، فروشی خوبی دارد تمام دغدغه خود را در تهیه مواد اولیه (نخ و الیاف‌های مخصوص این هنر) می‌دادند. دسترسی به تهیه نخ مشکل بزرگ او برای ادامه کار در این هنر است. امید است آنچه از صنایع دستی باقی مانده تبدیل به خاطره‌ای برای آیندگان در نسل‌های بعدی نشود.

راه اندازی ۸۵۵ غرفه صنایع دستی در مازندران

همزمان با نوروز ۲۱ نمایشگاه با ۸۵۵ غرفه در مازندران راه اندازی شده است و صادق برزگر مدیرکل میراث فرهنگی مازندران میزان فروش صنایع دستی و سوغات استان را تا چهارم فروردین ماه ۱.۵ میلیارد تومان اعلام کرد.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر حصیربافی، لاک تراشی، خراطی چوب، سفال و سرامیک را از جمله صنایع دستی عرضه شده در نمایشگاه‌ها بیان کرد و گفت: بیش از دو هزار نفر از این نمایشگاه‌ها دیدن کردند.

وی با اظهار اینکه چهار نمایشگاه صنایع دستی استان ملی است، گفت: هنرمندان استان‌های مختلف کشور در این نمایشگاه‌ها حضور دارند.

همچنین روح الله سلکی معاون سیاسی، امنیتی استاندار مازندران در بازدید از نمایشگاه نوروزی صنایع دستی بانوان در عباس آباد بهشهر با اشاره به فرهنگ کهن دیار علویان بر لزوم معرفی آئین‌های فرهنگی این استان تاکید کرد.

وی تلاش برای احیای سنت‌های فرهنگی مازندران را در راستای مقابله با فرهنگ‌های وارداتی مهم و مؤثر دانست و افزود: ترویج آئین‌های فرهنگ محلی در مازندران موجب استحکام بنیان‌های فرهنگی مردم مؤمن این سامان خواهد شد.

معاون استاندار مازندران با اشاره به ورود میلیون‌ها مسافر نوروزی به مازندران یادآور شد: انتقال فرهنگ کهن دیار علویان به مسافران و مهمانان نوروزی مسئولیت مهم و اثربخش است و ایجاد نمایشگاه صنایع دستی در مازندران در ایام نوروز تجربه موفق در زمینه معرفی جاذبه‌های فرهنگی و سنت‌های کهن این دیار به شمار می‌رود.

بیش از ۸۰ هزار نفر در مازندران در رشته‌های مختلف صنایع دستی مشغول فعالیت هستند و هنرهای دستی و صنایع دستی استان هرساله به عنوان سوغات به مناطق مختلف ایران و جهان ارسال می‌شود.